Σχολιασμός ραψωδίας Α στίχοι 54 - 188

Τίτλος: Σύγκρουση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα (γιατί έρχονται σε αντιπαράθεση δύο πρόσωπα που συγκρούονται λεκτικά με επιχειρήματα και ένταση: αγώνας λόγων)
Στίχος 66 και 75-84: Τα άστοχα ερωτήματα και ο δισταγμός του Κάλχα (επιβράδυνση) καθυστερούν τη δράση και μας οδηγούν σιγά σιγά στο κεντρικό θέμα της σκηνής: την αποκάλυψη της αιτίας του κακού.
Στίχος 101-104: Περιγραφή του θυμού του Αγαμέμνονα με τα εξής εκφραστικά μέσα (μετοχή, παρομοίωση, οπτική εικόνα, επίθετο)

Χαρακτηρισμός 1ου λόγου Αγαμέμνονα (στίχοι 106-121): πολλές φορές οι μάντεις αντιμετώπιζαν τη βία της εξουσίας, γιατί οι προβλέψεις τους δεν ικανοποιούσαν τις επιθυμίες των ηγετών. Η αντίδρασή του δε μας πείθει, θυμίζει ένοχο, ο οποίος προσπαθεί να αποκρούσει με κάθε μέσο την κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του. Γι’ αυτό ο λόγος του έχει απολογητικό ύφος: προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του προς τον Χρύση, επαινώντας τα χαρίσματα της Χρυσηίδας. Όταν μάλιστα φτάνει να τη συγκρίνει με τη γυναίκα του (114-116), δεν δικαιώνει μόνο τη στάση του απέναντι στον Χρύση, αλλά τονίζει και το μέγεθος της θυσίας που είναι έτοιμος να κάνει επιστρέφοντάς την στον πατέρα της (117). Ο όρος που προσθέτει όμως στη συνέχεια (119-121) δημιουργεί νέα ένταση στη σκηνή και εξυπηρετεί την εξέλιξη του έργου, γιατί δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη σύγκρουση Αγαμέμνονα – Αχιλλέα. Ο λόγος του δημιουργεί για λίγο ανακούφιση, την οποία όμως διαδέχεται νέα ένταση.

Χαρακτηρισμός 1ου λόγου Αχιλλέα (στίχοι 123-130): Το ύφος του λόγου του είναι ήρεμο, δεν είναι προκλητικό. Έχει επιχειρήματα που στηρίζονται στη λογική και σε αντικειμενικά στοιχεία (125-127). Με τη χρήση μάλιστα του α’ πληθυντικού προσώπου (125,126,127,130) και τη διπλή αναφορά των Αχαιών ως υποκειμένου (124,130) ο Αχιλλέας αφαιρεί από το λόγο του κάθε υποκειμενικό στοιχείο, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η αντιπαράθεση δεν είναι προσωπική, αλλά ότι ο Αγαμέμνονας με τη στάση του και τις απαιτήσεις του βλάπτει όλους τους Αχαιούς. Όμως ενώ τον προσφωνεί «ένδοξε» προσθέτει «περισσά φιλόπλουτε» και μειώνει τη θετική προσφώνηση και αφήνει να φανεί και μια προσωπική ενόχληση. Άλλα στοιχεία από το λόγο του Αχιλλέα: α) πληροφορίες για το πώς προμηθευόταν το στράτευμα τα αναγκαία για τη συντήρησή του στη διάρκεια ενός μακροχρόνιου πολέμου μακριά από την πατρίδα (126), β) πώς μοιραζόταν η λεία των ληστρικών επιδρομών (127) και γ) αναφορά του στόχου της εκστρατείας και πρόωρη προοικονομία της κατάκτησης της Τροίας (130)

2ος λόγος Αγαμέμνονα (132-148): ο Αγαμέμνονας οδηγεί την αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο. Αν και ο Αχιλλέας προσπάθησε να αποφύγει κάτι τέτοιο, ο Αγαμέμνονας δε βλέπει απέναντί του παρά μόνο τον Αχιλλέα. Δεν λείπουν, ωστόσο, κάποια στοιχεία που απομακρύνουν για λίγο την κορύφωση της σύγκρουσης και την προσωπική αντιδικία. Τέτοια είναι: α) η αναγνώριση της γενναιότητας του Αχιλλέα (132), β) η υπογράμμιση της μοναδικότητας του Αχιλλέα ανάμεσα στους ανθρώπους (147), γ) η αναφορά και άλλων ηρώων (139), ώστε να μη φανεί ότι η απειλή στρέφεται προσωπικά εναντίον του Αχιλλέα, και δ) η αναβολή της λύσης του προβλήματος για αργότερα (141…)
2ος λόγος Αχιλλέα (150-172): την εποχή του τρωικού πολέμου δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη εθνική συνείδηση, ώστε οι Έλληνες αρχηγοί να θεωρούν εθνική υπόθεση αυτόν τον πόλεμο. Πήγαν γιατί ως μνηστήρες της Ελένης το είχαν υποσχεθεί, όχι όμως και ο Αχιλλέας που τότε ήταν μικρός. Εκείνος πήγε για την προσβολή και για τον πόλεμο. Η αχαριστία και η αναίδεια του Αγαμέμνονα, αλλά κυρίως η προσβολή της τιμής του οδηγούν τον Αχιλλέα να ξεστομίσει την απειλή της αναχώρησής του για τη Φθία.

3ος λόγος Αγαμέμνονα (174-188): ο Αγαμέμνονας με ιδιαίτερη μαεστρία προσπερνάει τις αιτίες στις οποίες ο Αχιλλέας στήριξε την απειλή του και: α) αρνείται έμμεσα την ευθύνη της σύγκρουσης, μεταφέροντάς την στον αντίπαλό του (174,178,181), β) το θέμα της τιμής το αφαιρεί από τον Αχιλλέα και μιλά για τον ίδιο (175-176), γ) αναγνωρίζει και πάλι την ανδρεία του αντιπάλου του (179), αλλά σπεύδει στον ίδιο στίχο να μειώσει την αξία της αποδίδοντάς την στους θεούς, δ) με τη στάση του ίσως προσπαθεί να προλάβει οποιαδήποτε άλλη περίπτωση απειθαρχίας (187-188), και ε) η αναφορά του στον Κρονίδη (176) έχει στόχο να κρατήσει υψηλό το ηθικό του στρατού σε μια δύσκολη στιγμή, που ο Αχιλλέας εγκαταλείπει τον αγώνα.
Στίχοι 175-180: Από τα λόγια του Αγαμέμνονα συμπεραίνουμε μια ξεκάθαρη ιεράρχηση των φορέων της εξουσίας στο στρατόπεδο και στη μυκηναϊκή κοινωνία γενικότερα. Στο υψηλότερο επίπεδο βρίσκονται οι θεοί, στο δεύτερο επίπεδο είναι ο βασιλιάς-στρατηγός και στο τρίτο επίπεδο είναι οι άλλοι αρχηγοί. Ο Αγαμέμνονας υποχωρεί στον Απόλλωνα, γιατί οφείλει σεβασμό και υπακοή στο θεό. Την ίδια υποχώρηση, όμως, πρέπει να κάνει ο Αχιλλέας στην αξίωση του Αγαμέμνονα. Η ιεραρχική τάξη πρέπει να μείνει αδιατάρακτη.

Χαρακτηρισμός Αχιλλέα: Παρουσιάζεται πονόψυχος και ανήσυχος για την τύχη του αχαϊκού λαού, ήρωας που δεν αντέχει την ήττα στο στρατόπεδο του και αναζητά λύσεις στα προβλήματα. Συμπεριφέρεται με ευσέβεια και αποδεικνύει ότι είναι γνώστης των θρησκευτικών καθηκόντων(66-68) που έχει ο αχαϊκός λαός απέναντι στον Απόλλωνα. Υπόσχεται να προστατεύσει τον Κάλχα από όποιον προσπαθήσει να τον βλάψει, είναι λοιπόν υποστηρικτής του αδύναμου μάντη και δεν υπολογίζει τις συνέπειες, άφοβος και τολμηρός. Δεν σκέφτεται το δικό του συμφέρον αλλά το γενικό καλό των Αχαιών.
Με τον 1ο του λόγο μας είναι συμπαθής. Μιλά λογικά, με επιχειρήματα και προσπαθεί να καθησυχάσει τον Αγαμέμνονα. Φαίνεται υπομονετικός και υπόσχεται στον Αγαμέμνονα τριπλάσια δώρα, όταν κυριεύσουν την Τροία. Συνεχίζει να ενδιαφέρεται μόνο για το καλό του στρατού και δεν ασχολείται με την αλαζονική συμπεριφορά του Ατρείδη, γι’ αυτό και προτείνει αμέσως την αποστολή της Χρυσηίδας στο πατέρα της. Όταν όμως ο Αγαμέμνονας απαιτεί να του δοθούν τα λάφυρα του Αχιλλέα ή του Οδυσσέα ή του Αίαντα ως αντάλλαγμα για τη Χρυσηίδα, τότε ο Αχιλλέας χάνει την ψυχραιμία του και απειλεί ότι θα εγκαταλείψει τον πόλεμο και θα φύγει. Φαίνεται ότι δεν μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του και τις αντιδράσεις του και γίνεται υβριστικός. Νιώθει αδικημένος και περιφρονημένος από τον Ατρείδη βασιλιά.

Χαρακτηρισμός Αγαμέμνονα: Συνεχίζει την αλαζονική του συμπεριφορά και μετά την αποκάλυψη από τον Κάλχα για την αιτία του θυμού του Απόλλωνα. Δε σκέφτεται τη συμφορά που βρήκε το στρατό του αλλά είναι εγωιστής και συμφεροντολόγος. Φέρεται με αναίδεια στο μάντη, ενώ προσβάλλει έμμεσα και τη γυναίκα του και το θεσμό του γάμου. Στους στίχους 117-118 φαίνεται ότι υποχωρεί κάπως ο εγωισμός του, όταν λέει ότι θα κοιτάξει το συμφέρον του λαού του. Όμως ταυτόχρονα απαιτεί λάφυρα από τους συμμάχους του. Επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά την περιφρόνησή του απέναντι στους συμμάχους του, ιδιαίτερα απέναντι στον Αχιλλέα, στον οποίο ξεσπά όλη τη μανία του, ικανοποιώντας τον πληγωμένο εγωισμό του. Χάνει την αυτοκυριαρχία του και δείχνει να μη μπορεί να ελέγξει τη ισορροπία και τα λόγια του. Είναι αυταρχικός ηγεμόνας και εκμεταλλεύεται την εξουσία του για να ικανοποιήσει τις προσωπικές του επιθυμίες.

Η έννοια της τιμής: Η τιμή στη εποχή αυτή έχει την έννοια της εκτίμησης και το γέρας, δηλαδή το δώρο, είναι το υλικό αντίκρισμα αυτής της εκτίμησης. Ο Αγαμέμνονας δηλαδή ζητά νέο λάφυρο αφού θα δώσει την Χρυσηίδα, εκτιμώντας ότι μειώνεται η τιμή του. Όμως γίνεται παράλογος όταν το ζητά αφού δεν υπάρχουν καινούρια λύτρα και όταν δε δέχεται τη λύση που προτείνει ο Αχιλλέας, δηλαδή να περιμένει να πάρει περισσότερα λάφυρα όταν θα κάνουν επιδρομή σε άλλη πόλη.
Ο Αχιλλέας από την άλλη έχει δίκιο όταν νιώθει ατιμωμένος και περιφρονημένος με την απαίτηση του Αγαμέμνονα να αφαιρέσει λάφυρα από τον ίδιο ή από κάποιον άλλο αρχηγό, γιατί τα λάφυρα είναι απόδειξη της ανδρείας του και της θέσης του μέσα στο στρατόπεδο.
Στοιχείο πολιτισμού: Γίνονταν συνελεύσεις με την παρουσία όλου του στρατοπέδου, αλλά μόνο οι βουληφόροι, δηλαδή οι αρχηγοί των στρατευμάτων είχαν το δικαίωμα να πάρουν το λόγο.